17 lutego 2022 08:45 | Aktualności

porady psychologa

Czym są uzależnienie behawioralne?

Osoby uzależnione behawioralnie spędzają coraz większą ilość czasu angażując się w dane zachowanie, zaniedbując przy tym inne wcześniejsze zainteresowania i pasje lub ważne obowiązki zawodowe lub szkolne. Takie osoby tracą kontrolę nad swoim zachowaniem, poświęcają danemu zachowaniu więcej czasu niż planowały. Odczuwają trudność w powstrzymaniu się przed zachowaniem, które same uznaje się za niewłaściwe  oraz odczuwają potrzebę dostarczania sobie coraz intensywniejszych wrażeń związanych z danym zachowaniem lub wykonywania go coraz dłużej, by dalej czuć przyjemny dreszczyk emocji.

W sytuacji stresu, napięcia, przygnębienia oraz w innych nieprzyjemnych stanach emocjonalnych pierwsza myśl, jaka przychodzi im do głowy, to „Jeśli to zrobię (sięgnę po dane zachowanie), poczuję się lepiej”. Pomimo rosnącej świadomości strat i podejmowania prób zmiany czy porzucenia tego zachowania, ostatecznie zawsze wracają do danej czynności i reagują gniewem w momencie kiedy nie mogą wykonywać danej czynności.

Uzależnieniem behawioralnym, inaczej czynnościowym, nazywamy grupę objawów związanych z wielokrotnym, długotrwałym i utrwalonym powtarzaniem konkretnej czynności. Działanie takie ma na celu zredukowanie złego samopoczucia i wewnętrznego napięcia poprzez osiągnięcie uczucia przyjemności, zaspokojenia, radości czy nawet euforii przez osobę wykonującą daną czynność. Zazwyczaj są to zachowania akceptowane społecznie.

Wspólną cechą wszystkich uzależnień jest zaburzona kontrola impulsów, którym osoba z takimi problemami nie jest w stanie się oprzeć, a poddanie się im przynosi poczucie ulgi. Wyróżnić można kilka modeli uzależnień, np. model biomedyczny, w którym za rozwinięcie się nałogu odpowiadać mają przekaźniki w mózgu oraz geny; model psychodynamiczny, który upatruje w traumatycznych wydarzeniach z dzieciństwa przyczynek do rozwinięcia się uzależnienia oraz model poznawczo-behawioralny.

Uzależnienie od wykonywania danej czynności pojawia się w momencie, gdy towarzyszy jej wewnętrzny przymus lub silne pragnienie jej rozpoczęcia i jak najdłuższego kontynuowania. Cechą charakterystyczną uzależnienia jest narastanie trudności w kontrolowaniu zachowań z nim związanych oraz zwiększenie tolerancji (czyli wewnętrznej potrzeby coraz większej częstotliwości podejmowania czynności uzależniającej). W momencie, gdy czynność zostanie przerwana lub możliwość jej wykonywania zostanie ograniczona, pojawiają się niepożądane objawy abstynencyjne, inaczej odstawienne. Do takich objawów należą zaburzenia fizjologiczne ze strony organizmu, np. nadmierna potliwość, drżenie rąk, bóle głowy czy bezsenność.

Dołączyć się mogą także problemy natury psychologicznej, takie jak zachowania agresywne, rozdrażnienie, nasilony lęk, wstyd czy poczucie winy. Co ważne, osoba, której dotyczy uzależnienie, powtarza dane zachowanie pomimo świadomości, że jest ono niezdrowe, a nawet niebezpieczne dla jej funkcjonowania w sferze zawodowej, rodzinnej czy psychiczno-społecznej.

Przez wiele lat trwania w uzależnieniu osoba odrzuca negatywne opinie otoczenia na temat negatywnych konsekwencji nałogu. Osoby uzależnione często nieświadomie kreują wiele różnych złudzeń na temat swojego życia oraz zachowania, powoduje to niestety zmniejszenie chęci do zmiany swoich szkodliwych nawyków. Szczególnie często uzależnienia behawioralne dotyczą dzieci oraz młodzieży. 

Wśród dzieci i młodzieży  jednym z częstszych takich zaburzeń jest nałogowe korzystanie z zaawansowanych technicznie urządzeń do wymiany danych, takich jak komputery i smartfony.

Przykładami najczęstszych uzależnień behawioralnych są:

uzależnienie od używania komputera i gier komputerowych,

siecioholizm – uzależnienie od użytkowania sieci internetowej,

fonoholizm – uzależnienie od telefonu komórkowego,

uzależnienie od używania kart płatniczych,

kleptoholizm – uzależnienie od okradania,

uzależnienie od środków masowego przekazu m.in. od telewizji,

tanoreksja – uzależnienie od opalania się w solarium,

bigoreksja – przesadna dbałość o sylwetkę poprzez ćwiczenia fizyczne, restrykcyjną dietę,

uzależnienie od zabiegów medycyny estetycznej i chirurgii plastycznej,

zakupoholizm,

patologiczny hazard,

kompulsywne objadanie się,

pracoholizm.

Leczenie jest terapią długotrwałą, trudną, niejednokrotnie nieskuteczną.

Przede wszystkim stosowana jest terapia poznawczo-behawioralna oraz dialog motywujący. Celem psychoterapii jest analiza zachowań lub sytuacji, które sprzyjają podejmowaniu danego zachowania, następnie zmiana szkodliwych nawyków oraz nauka nowych, skutecznych metod radzenia sobie z problemami i emocjami. Najczęściej łączy się terapię indywidualną, grupową oraz rodzinną.

W Polsce istnieje wiele grup samopomocowych np. Anonimowi Hazardziści. Ich działanie oparte jest na zasadzie 12 kroków – zbiorze zaleceń dla osoby uzależnionej, które mają jej pomóc uwolnić się z nałogu.

Często stosowaną metodą jest także farmakoterapia – jej celem jest stabilizacja nastroju lub redukcja depresji, która może towarzyszyć uzależnieniom.